मशरूम शेती एक अत्यंत सशक्त आणि लाभकारी क्षेत्र म्हणून आज उच्च गुणवत्ता आणि प्रतिसादी बाजार प्राप्त केला जातो. महाराष्ट्र समाजातील कित्येक शेतकरी या क्षेत्रात आत्मनिर्भर आणि आर्थिक विकासासाठी मशरूम शेतीचा उत्तम प्रकार मानतात. आजच्या संदर्भात, मशरूम शेतीच्या व्यवसायिक मानकांचे आधार घेऊन, या क्षेत्रात आरंभ करण्याचे सरकारी सब्सिडी आणि तंत्रज्ञानाचे उच्च वापर करणे आवश्यक आहे. जगभरात मशरूम शेतीच्या उत्कृष्ट संधी आणि प्रस्तावित प्रक्रिया सर्वांना जागरूक करण्याचे हा वेबसाइट हे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
महाराष्ट्रातील मशरूम शेतीसाठी सब्सिडी
मशरूम व्यवसायातून अधिक कमाई करण्यासाठी, आपल्याला मशरूम शेतीच्या तंत्रज्ञानाला किंवा कृषीक्षेत्राला विशेष लक्ष देणे आवश्यक आहे. मशरूम दरम्यान ४०×३० फूटच्या कमीत किंवा त्यापेक्षा अधिक जागेत तीन फूट रुंदटेच्या रॅक्स बनविण्याच्या वापरात उत्पन्न करण्यास संभव आहे. भूमिच्या प्रति चौरस मीटरच्या उत्पादनाला आधार ठेवून संभव असलेल्या १० किलो मशरूम्स उत्पादित केले जाऊ शकतात. सरकारी सब्सिडी मशरूम शेतीसाठी उपलब्ध आहे. त्याची मदतेने आपण हा मशरूम शेती व्यवसाय सुरू करू शकता.
महाराष्ट्र सहित कित्येक राज्यांतील शेतकरी मशरूम शेती करून उत्तम लाभ कमात आहेत. आज सरकार मशरूम शेतीचे प्रोत्साहन करीत आहे. देशात आणि परदेशात मशरूमचा मानवाला एक सुपरफूड म्हणून मान्यता मिळवत आहे. आज सरकार कसे ८ लाख रुपये सब्सिडी प्रदान करते हे हे कसे झाले, ह्याबद्दल आपण सर्वची समजून घेणार आहोत. मशरूम शेतीसाठी सब्सिडीचे पूर्ण माहिती दिलेली आहे, ही निवडून वाचा.
मशरूम शेती इतिहास
हजारो वर्षांपासून मशरूमचा खाद्यपदार्थांमध्ये वापर होतो. ४०० बी.सी.
ग्रीक लोकांनी पहिल्यांदाच मशरूमचा उपयोग खाण्यासाठी सुरु केला. इजिप्तमध्ये, केवळ ‘फराहों’साठी मशरूम वाढविले गेले. सामान्य माणसांसाठी ते फार ‘नाजूक’ समजले जात असत. रोमन लोकांनी मशरूमला ‘देवाचे खाणे’ म्हणून समजले आणि त्यांना पूर्ण विश्वास होता की, मशरूममुळे अधिक ताकद आणि उत्साह वाढवू शकतात.फ्रान्समध्ये १७ व १८ शतकांमध्ये मोठ्या प्रमाणात मशरूमचे उत्पादन सुरू झाले. स्वीडनमध्ये प्रथम ‘ग्रीनहाऊस’ मध्ये मशरूम उत्पादन घेणे सुरु झाले व १९व्या शतकांमध्ये इंग्लंडमध्येही ते सुरु झाले. सन १८९० पासून, व्यावसायिक दृष्ट्या, मशरूमचे उत्पादन विश्वात सुरु झाले. पोलंड, रशिया, जर्मनी, फ्रान्स, इंग्लंड, अमेरिका, चीन, जपान, आणि आता जगभर सर्वत्र मशरूम आवडीने खाल्ले जातात. भारतामध्ये मशरूमचे उच्च तंत्रज्ञानावर आधारित उत्पादन नुकतेच सुरु झाले आहे आणि जागतिक बाजारपेठात उपलब्ध झाले आहे.
| देश | उत्पादन सुरु झाले |
| पोलंड | १८९० |
| रशिया | १८९० |
| जर्मनी | १८९० |
| फ्रान्स | १८९० |
| इंग्लंड | १८९० |
| अमेरिका | १८९० |
| चीन | १८९० |
| जपान | १८९० |
| भारत | नुकतेच सुरु झाले आहे |
सरकारी अनुदानाने मशरूम शेती उत्पादनाच्या स्थापनेसाठी सुविधा
शेतकरी पारंपरिक शेती सोडून बागायती शेती करण्याकडे मोठ्या प्रमाणात वळताना दिसत आहे. आता शेतकरयांनी पारंपारिक पिकांसोबत भाजीपाला, फळे, औषधे, मसाले यांची आंतरशेती करायला सुरवात केली आहे. यामुळे शेतकरयांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळून त्यांचा फायदा होत आहे. गेल्या काही वर्षांत मशरूम हे फळबागांचे प्रमुख पिक म्हणूनही उदयास आले आहे. महाराष्ट्रातील सहा राज्यांतील शेतकरी मशरूमची लागवड करून उत्कृष्ट नफा कमवत आहेत. आज सरकारही मशरूमच्या उत्पादनाच्या प्रोत्साहनासाठी उत्साहित आहे. देशात विदेशात, मशरूमची मागणी सुपरफूड म्हणून वाढत आहे. आता, आपण सरकारने मशरूम युनिट उभारण्यासाठी ८ लाख अनुदान कसे प्रदान करू शकता? त्याकरता प्रक्रिया काय आहे याबाबत जाणून घेणार आहोत.
मशरूम शेतीच्या उत्पादनात राष्ट्रीय सरकार ने शेतकरींना समर्थन कसा करते?
तुम्हाला मशरूमच्या शेतीसाठी मोठ्या जागेची किंवा शेतजमिनीची गरज नाही. तुम्ही केवळ घरांतील आवारात उपलब्ध जागांवर मशरूम शेती सुरू करू शकता. त्यासाठी उत्कृष्ट प्रशिक्षणाची सुविधा उपलब्ध आहे. मशरूम उत्पादनाला केवळ पौष्टिकता आणि औषधीसाठीच नकारात्मक दृष्टिकोन नसून, ते निर्यातासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. तुम्ही फक्त ५० हजार रुपयांची गुंतवणूक करून हा उद्योग सुरू करू शकता. मशरूमची शेती कसी करावी, याबाबतची माहिती येथीलप्रमाणे उपलब्ध आहे.
| आणखी योजना पहा | |
| सोलर रूफटॉप सब्सिडी योजना | इथे क्लिक करा |
| कडबा कुट्टी मशीन योजना | इथे क्लिक करा |
| लेक लाडकी योजना | इथे क्लिक करा |
| रेशीम शेती योजना | इथे क्लिक करा |
| शिलाई मशीन योजना | इथे क्लिक करा |
कसे करावी मशरूम शेती?
जर आपल्याला मशरूम उत्पादन व्यवसायातून खरंय सापडेल, तर आपल्याला मशरूम लागवडीसाठी विशेष लक्ष देण्याची आवश्यकता आहे. मशरूमची लागवड करण्यासाठी, कमीत कमी 40×30 फूटच्या जागेवर तीन-तीन फूटांचे रॅक बनवून वापरले जाते.आमच्या अनुमानानुसार, साधारणत: प्रत्येक चौरस मीटर जागेवर 10 किलो मशरूमचं उत्पादन संभव आहे. मशरूम लागवडीसाठी सरकारी अनुदान सुविधा उपलब्ध आहे. त्याच्या मदतीनं, आपण मशरूम उत्पादन व्यवसाय सुरू करू शकता.
50 हजारांच्या गुंतवणूकीपासून सुरुवात कसे करावी?
मशरूम लागवडीचं खर्च अनेक घटकांवर अवलंबून असतो. 50 हजार ते 1 लाख रुपयांची गुंतवणूक करून आपण मशरूम लागवड सुरू करू शकता. या लागवडीसाठी, सरकारकडून 40 टक्क्यांपर्यंत सब्सिडी आणि कर्ज सुविधा उपलब्ध आहे.
मशरूम शेती किती कमाई होतील?
उत्कृष्ट तंत्रज्ञानाच्या मदतीनं, मशरूम लागवडीचं व्यवसाय सुरू केल्यास, आपण लाखो रुपयांची कमाई करू शकता. संपूर्ण जगात, मशरूम लागवडीचं दर 12.9 टक्के इतकं आहे. तुम्हाला 100 स्क्वेअर फूट जमिनीत मशरूमची लागवड केल्यास, वर्षाकडून 1 लाख ते 5 लाख रुपयांपर्यंत नफा मिळू शकतो.
| जमिनीचे क्षेत्र (वर्ग फुट) | प्रति वर्षात नफा (रुपये) |
| 100 | 1,00,000 – 5,00,000 |
जेव्हा तुम्हाला 100 स्क्वेअर फूट जमिनीत मशरूमची लागवड केली जाते, तेव्हा वर्षाकडून 1 लाख ते 5 लाख रुपयांपर्यंत नफा मिळू शकतो.
मशरूम शेतीसाठी कंपोस्ट तयार कसे करावे?
मशरूम लागवडीसाठी, कंपोस्ट खत आवश्यक आहे. कंपोस्ट तयार करण्यासाठी, भाताचा पेंढा भिजवून घेतला जातो. एका दिवसानंतर, डीएपी, युरिया, पोटॅश, गव्हाचा कोंडा, जिप्सम आणि कार्बोफ्युडोरन मिसळून कुजण्यासाठी ठेवलं जातं. दीड महिन्यानंतर, कंपोस्ट खत तयार होतं. शेणखत आणि माटी सम प्रमाणात मिसळून, दीड इंच जाडीचा थर करून त्यावर दोन ते तीन इंच जाडीपर्यंत कंपोस्ट खत घालवायला जातो. त्यावर, मशरूम पेरणी केली जाते.
ओलावा टिकवून ठेवण्यासाठी, कंपोस्टमध्ये प्रत्येक दिवसाला दोन ते तीन वेळा पाण्याची फवारणी केली जाते आणि कंपोस्टचा थर दोन इंच घातला जातो.अशा प्रकारे, मशरूमचं उत्पादन सुरू होतं.
मशरूम शेतीसाठी प्रशिक्षण कुठे मिळेल?
मशरूम शेतीसाठी, योग्य प्रशिक्षणाला गरज आहे जर आपल्याला त्याचं व्यवसाय सुरू करायचं असेल. सरकार आणि अनेक योजनांमार्फत, मशरूम उत्पादनाच्या प्रोत्साहनाची सुविधा उपलब्ध आहे. जागतिकस्तरावर, मशरूम शेती पूर्णतः नवीन व्यवसाय आहे. त्यामुळे, त्यांना प्रशिक्षणाची गरज वाटेल. आपल्याला, देशातील सर्व कृषी विद्यापीठ आणि कृषी संशोधन केंद्रात, मशरूम लागवडीच्या प्रशिक्षणांसाठी साधारणपणे माहिती उपलब्ध आहे. त्याप्रमाणे, ICAR-Directorate of Mushroom Research द्वारे मशरूम शेतीचे ऑनलाइन प्रशिक्षण सुविधा उपलब्ध आहे, ज्याची संपूर्ण माहिती आपण dmrsolan.icar.gov.in या लिंकवर जाऊन पाहू शकता.
मशरूमचे फायदे जाणून घ्या
काही लोक मशरूमच्या आहारिक मूल्यांबद्दल नाहीतर सामान्य माहितीच्या आधारे जाणत नाहीत. मशरूम एक विशेष जीवनरहस्य आहे जो खोल नाका केलेल्या जमीनमध्ये उत्पन्न होतो. मशरूम अतिशय सेवनीय आहेत आणि आहारिक मूल्यांच्या विविधतेने भरपूर असतात. त्यांमध्ये उच्च मात्रातील प्रोटीन, फायबर, विटामिन्स आणि खनिज सापडतात, जी आरोग्यासाठी महत्वाचे आहे.
मशरूमच्या सेवनाचे अधिकारी आरोग्यासाठी महत्वाचे आहेत. ते मध्ये कॉन्ट्रोल करण्यात मद्यापन, डायबिटीज, उच्च रक्तदाब, आणि कचरा उत्सर्जन आदी आरोग्य संबंधित समस्यांवर परिणामकारक असू शकतात.अशी काही आजारांवर मशरूमचा प्रभाव असू शकतो, जसे की कॅंसर, हृदयरोग, आणि उदररोग. मशरूममध्ये पॉलीफिनॉल्स आहेत, ज्याने विशेषतः कॅंसरविरोधी गुण असले त्यामुळे ते कॅंसराच्या आघातावर मदत करू शकतात.
मशरूमच्या खाण्याच्या कारणांमध्ये त्यांच्यात अधिक पोषक तत्त्वे असल्याचे जाण असलेल्या व्यक्तींसाठी, मशरूम एक उत्तम आहारी आहेत आणि त्यांची नियमित सेवने आरोग्याच्या दृष्टीने परिपूर्ण असते.
मशरूम शेती उत्पादनासाठी अनुदान प्रक्रिया
| युनिट प्रकार | किमत (रुपये) | अनुदान (40%) | सरकारची अनुदान (रुपये) |
| मशरूम उत्पादन युनिट | 20 लाख | 8 लाख | 8 लाख |
| मशरूम स्पॉन/कंपोस्ट युनिट | 15 लाख | 6 लाख | 6 लाख |
मशरूम उत्पादन युनिट स्थापन करण्यासाठी, सरकार 8 लाख रुपयांचे क्रेडिट लिंक बॅक एंडेड अनुदानावर 40% अनुदान प्रदान करते. मशरूम स्पॉन/कंपोस्ट युनिटसाठी 20 लाख रुपये खर्चही ठेवण्यात आला आहे, ज्यासाठी सरकार 40% क्रेडिट लिंक बॅक एंडेड अनुदान देते.
मशरूम उत्पादनासाठी अनुदानसाठी आवश्यक कागदपत्रे
मशरूम उत्पादनासाठी अनुदानसाठी अर्ज करताना शेतकऱ्यांना खालीलप्रमाणे दस्तऐवज आवश्यक असतील:
- आधार कार्ड
- बँक पासबुक
- पॅन कार्ड
- शेतकऱ्यांचे प्रतिज्ञापत्र किंवा कर्जाची प्रत
- आपला मशरूम युनिट प्रकल्पाचा संपूर्ण प्रकल्प अहवाल
जर आपल्याला अधिक माहिती किंवा सहाय्य आवश्यक असेल तर कृपया कृषी विभागाशी संपर्क साधा.
मशरूम उत्पादनासाठी अनुदान योजनेसाठी अर्ज कसा करावा?
- तुमच्या जिल्ह्यातील कृषी विभाग किंवा कृषी विज्ञान केंद्र कार्यालयाशी संपर्क साधून या विषयाची माहिती जाणून घेऊ शकता तिथे तुम्हाला या योजनेचे अपडेट मिळेल.
- नंतर, ऑफलाइन फॉर्म कृषी विभागातच सबमिट केला जाऊ शकतो किंवा जवळच्या केंद्रावर जाऊन विनामूल्य अर्ज देखील करू शकता.
मशरूमचे प्रकार
| जात | विशेषता |
| बटन | छोट्या आकाराचे, उत्कृष्ट वापराची संधी |
| पोर्टोबेलो | अद्वितीय स्वाद, उच्च गुणवत्तेचे आहे |
| ओयस्टर | उपयोगी आकार, स्वादिष्ट आहे |
| शिटाके | उच्च पोषणाचे, आरोग्यासाठी फायदेशीर |
| मैताके | अद्वितीय स्वाद, पोषणाचे |
मशरूमच्या उत्पादनातील हे 5 प्रमुख प्रकार भारतात व्यावसायिक रितीने उत्पादित केले जातात आणि त्यांमध्ये बटन, पोर्टोबेलो, ओयस्टर, शिटाके आणि मैताके या प्रमुख आहेत.
अशा प्रकारे, मशरूमच्या उत्पादनाला सरकारचे सहकार्य हे उच्च पोषणाच्या असल्यामुळे आरोग्याच्या दृष्टीने महत्वाचे आहे. अशा अनुदान योजनेमुळे मशरूम उत्पादनातील छोटे आणि मध्यम विभागाचे उत्तम आहे, आणि या क्षेत्रात रुग्णांच्या आवडीनुसार अन्य उत्पादन विकसित करण्यासाठी आणि स्थापित करण्यासाठी मदत करते.